Her geçen gün teknolojinin gelişmesiyle birlikte bilimsel bilgiye erişmek ve onu kullanmak kolay olmaktadır. Bunun en önemli örneklerinden biri de Açık Bilim (Open Science) portalıdır. Açık bilim portalı; bilimsel bilginin serbestçe erişilebilir, paylaşılabilir, yeniden kullanılabilir ve yeniden dağıtılabilir olmasını sağlayan bir portaldır. Bilimsel araştırmalar, genellikle akademik dergilerde yayımlanırken ve bu dergilerin önemli bir kısmına erişim ücretlidir. Açık bilim ise bilim topluluğuna ve halka ücretsiz erişim sunmayı amaçlar. Açık bilimin birçok örneği bulunmaktadır. Bu örneklerden en popüler olanı ise 1990 yılında gerçekleştirilen genom projesidir. Bu alandaki bilimsel bilginin kalitesini ve araştırmaların verimliliğini artırmak üzere bilim insanları arasında işbirliği ve bilgi paylaşımının güzel bir örneğidir.
Açık Bilim, bilimsel bilginin erişilebilirliğini artırmak için çeşitli yöntemler kullanır. Bunlar şunları içerebilir:
Açık erişim: Bilimsel makalelerin, veri setlerinin, tezlerin ve diğer bilimsel kaynakların ücretsiz olarak çevrimiçi olarak erişilebilir olmasıdır. Açık erişim yöntemi; bilim insanlarının, öğrencilerin ve halkın bu kaynaklara kolayca erişmesini sağlar.
Açık veri: Açık bilimde, araştırma verilerinin paylaşımı teşvik edilir. Araştırmacılar, çalışmalarında kullandıkları veri setlerini diğer araştırmacılarla paylaşarak, çalışmaların yeniden kullanılmasını ve doğrulanmasını kolaylaştırır.
Açık lisanslar: Açık lisanslar, çalışmaların yeniden kullanımını ve yayılmasını kolaylaştıran bir lisanslama yöntemidir. Açık lisanslar altında yayımlanan çalışmalar; genellikle belirli koşullar altında serbestçe kullanılabilir, çoğaltılabilir ve dağıtılabilir.
Elektronik laboratuvar günlükleri: Araştırmacıların çalışmalarını çevrimiçi olarak paylaştığı, deney tasarımlarını, verileri, sonuçları ve ilerlemeleri kaydettiği platformlardır. Elektronik laboratuvar günlükleri, araştırmacılar arasında işbirliğini teşvik eder ve araştırma sürecini şeffaflaştırır.
Ön kayıt: Araştırma yapmadan önce araştırma planının açıkça belirlenip paylaşıldığı bir süreçtir. Ön kayıt yöntemi; araştırmacıların hipotezlerini, yöntemlerini, veri analizlerini ve diğer önemli ayrıntıları önceden kaydetmelerini içerir. Ön kayıt yöntemi sayesinde, araştırmanın şeffaflığı artar ve araştırmacıların sonuçlara yönelik potansiyel önyargılarını önlemeye yardımcı olur.
Tekrarlanabilirlik: Bilimsel yöntemin temel bir unsuru olarak kabul edilen tekrarlanabilirlik, araştırmanın doğruluğunu ve güvenilirliğini sağlamak için önemlidir. Açık bilim platformunun bu yöntemi; araştırmaların tam olarak nasıl yapıldığının ve sonuçların nasıl elde edildiğinin açıkça belgelenmesi, başkalarının aynı yöntemleri kullanarak benzer sonuçlara ulaşmasını sağlar.
Vatandaş bilimi: Bu yöntem sayesinde, bilim topluluğunun dışında kalan kişilerin veya grupların bilimsel veri toplama, analiz ve yorumlama süreçlerine katkıda bulunmasını teşvik eder. Vatandaş bilimi yöntemi, genellikle büyük veri toplama projeleri veya çevre sorunları gibi geniş kapsamlı araştırmalarda kullanılır.
Açık bilim; bilimsel araştırmaların sonuçlarını, verilerini ve yöntemlerini kamuyla paylaşan bir yaklaşımdır. Bu yaklaşım birçok konuda kolaylık sağlamıştır:
Bilginin paylaşılması: Açık bilim, bilimsel bilginin hızla ve kolayca paylaşılmasını sağlar. Araştırmacılar, çalışmalarını akademik dergilerde yayınlamak yerine, açık erişimli platformlarda veya veri tabanlarında yayınlayarak daha geniş bir kitleye ulaşmasını sağlayabilir. Bu sayede, bilginin yayılması ve ilerlemesi hızlanır.
İşbirliği ve geri bildirim: Açık bilim, araştırmacıların işbirliği yapmasını ve geri bildirim almasını kolaylaştırır. Araştırmalarını paylaşan bilim insanları, diğerlerinin çalışmalarını daha kolayca bulabilir ve üzerinde çalışabilir. Ayrıca, diğer araştırmacılar ve topluluk üyeleri, veri ve yöntemlere erişebildikleri için daha iyi geri bildirimde bulunabilir ve çalışmanın kalitesini artırabilir.
Yenilik ve keşif: Açık bilim, bilimsel keşifleri teşvik eder ve yenilikleri hızlandırır. Araştırmacılar, başkalarının çalışmalarına ulaşabildikleri için mevcut bilgiye dayanarak yeni araştırmalar yapabilir ve daha ileri gitmek için yeni yollar keşfedebilir. Bu da bilimsel ilerlemeyi hızlandırır ve yenilikçi çözümlerin daha hızlı geliştirilmesini sağlar.
Verimlilik ve kaynakların kullanımı: Açık bilim, kaynakların daha verimli kullanılmasına yardımcı olur. Araştırmaların sonuçları ve verileri açıkça paylaşıldığı için, benzer çalışmaları yapmak isteyen araştırmacılar tekrarlanan çalışmalardan kaçınabilirler. Bu özellik, araştırma kaynaklarının israfını önler ve sınırlı kaynakların daha etkin bir şekilde kullanılmasını sağlar.
Kamu katılımı ve şeffaflık: Açık bilim, toplumun bilimsel sürece katılımını teşvik eder. Araştırmaların sonuçları ve verileri herkesin erişimine açık olduğunda, toplum üyeleri; bilimsel kararları sorgulayabilir, değerlendirebilir ve etkileşimde bulunabilir. Bu da bilimin daha şeffaf, hesap verebilir ve toplum odaklı olmasını sağlar.
Açık bilim çok kullanışlı ve önemli bir fırsat olsa da, açık bilimin karşılaştığı birçok zorluk da bulunmaktadır. Bu zorluklar şu başlıklar altında toplanabilir
Finansman: Açık bilim projeleri, genellikle ek finansman gerektirir. Araştırmaların sonuçlarının ve verilerinin açıkça paylaşılması için altyapı, veri depolama, veri yönetimi ve açık erişimli yayınlar için mali kaynaklar gereklidir. Bu kaynakların sağlanması ve sürdürülebilirliği bazen zor olabilir.
Veri yönetimi ve bütünlüğü: Açık bilimde veri yönetimi önemli bir zorluktur. Verilerin standartlaştırılması, açıklanması ve düzenlenmesi gerekmektedir. Verilerin güvenliği, gizliliği ve bütünlüğü gibi konular da dikkate alınmalıdır. Verilerin doğru ve güvenilir olmasını sağlamak için önlemler alınmalıdır.
Kalite kontrolü: Açık bilimde, bilimsel çalışmaların kalitesini kontrol etmek ve güvence altına almak önemlidir. Geleneksel yayıncılıkta olduğu gibi hakem değerlendirmesi sürecinin nasıl uygulanacağı, açık bilimde henüz tam olarak belirlenmemiştir. Yayınların kalite kontrolü, açık erişimli dergilerin ve diğer platformların nasıl olacağı gibi konular tartışmalıdır.
Uyumluluk ve standartlar: Açık bilimde; farklı araştırmacılar, kurumlar ve disiplinler arasında uyumluluk ve standartlar konusunda bir zorluk vardır. Veri paylaşımı, veri biçimleri, açık erişimli yayınlar ve diğer açık bilim uygulamaları için ortak standartlar ve rehberlerin geliştirilmesi gerekmektedir.
Fikri mülkiyet ve kullanım hakları: Açık bilim, fikri mülkiyet ve kullanım hakları konusunda bazı zorluklarla karşılaşabilir. Araştırmacılar, çalışmalarının sonuçlarını ve verilerini açıkça paylaşırken, haklarını ve keşiflerinin değerini korumak isteyebilirler. Bu dengeyi sağlamak ve fikri mülkiyet konusunda adil bir paylaşımı teşvik etmek zor olabilir.
Son olarak, Açık Bilimi desteklemek için çalışan birçok kuruluş mevcuttur. Bu kuruluşlardan bazıları şunlardır:
Açık Bilim Çerçevesi (OSF): https://osf.io/
Açık Bilim Merkezi (COS): https://cos.io/
Avrupa Açık Bilim Bulutu (EOSC): https://eosc-portal.eu/
OpenAIRE: https://www.openaire.eu/
Zenodo: https://zenodo.org/
Comments